Morski Stanisław z Morska h. Topór (zm. ok. 1619), działacz sejmikowy, poseł sejmowy i jeden z przywódców szlacheckich w rokoszu sandomierskim. Pochodził ze średnio zamożnej rodziny wywodzącej się z Morska w pow. proszowskim. Był najmłodszym z czterech synów Żegoty (zm. 1574) i jego drugiej żony Katarzyny Włodkówny. W ostatnich latach panowania Zygmunta Augusta pełnił służbę na dworze królewskim (w r. 1574 niósł świecę na pogrzebie króla). W rzemiośle rycerskim zaprawiał się w kampaniach moskiewskich Stefana Batorego. Działalność publiczną rozpoczął na burzliwym, odbywanym wkrótce po ścięciu Samuela Zborowskiego, sejmiku proszowskim w listopadzie 1584; wystąpił wówczas jako stronnik Zborowskich. Podczas bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego uczestniczył w zjeździe senatorów i szlachty woj. krakowskiego i woj. lubelskiego w Krakowie (27 XII 1586) i podpisał jego uchwały. W okresie walki stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III brał M. udział w sejmikach swojego województwa, opowiadając się po stronie opozycji popularystów. W l. 1591–4 był poborcą woj. krakowskiego. Posłuszny uchwałom opozycji o wstrzymaniu oddania poboru odmówił w r. 1591 oddania pieniędzy do skarbu kor. «za mandaty JKM», wskutek czego został zagrożony banicją. W r. 1592 posłował na sejm jako jeden z posłów opozycji, wybrany wbrew protestom regalistycznie nastawionej części szlachty. Wysłani na ten sejm osobno posłowie regalistów domagali się usunięcia M-ego z izby, jako pełniącego równocześnie obowiązki poborcy. Posłował M. także na kolejny sejm w r. 1593 i 22 VI t. r. wniósł w Chęcinach w imieniu popularystów krakowskich protestację przeciwko uchwałom sejmu, zapadłym bez ich zgody. W r. 1596, jako marszałek sejmiku deputackiego, aprobował protestację posłów krakowskich przeciwko samowolnej zmianie konstytucji sejmowych i przeprowadzenia okazowania szlachty (chodziło zapewne o storpedowanie ligi antytureckiej, którą zwalczał Jan Zamoyski). Był M. posłem na sejm w r. 1597, t. r. przewodził sejmikowi deputackiemu w Proszowicach (15 IX). Był to okres jego wzrastającej popularności i znaczenia w stronnictwie antyregalistycznym, które wybierało go na posła na kolejne sejmy: 1598, 1600, 1603 i 1605. W l. 1604–5 regalistyczny pisarz Jan Jurkowski próbował zjednać M-ego dla swojego stronnictwa przy pomocy panegiryków sławiących go jako «polskiego bohatyra». M. pozostał jednak przy opozycji i odegrał dużą rolę w okresie rokoszu sandomierskiego.
M. był marszałkiem przygotowującego rokosz sejmiku proszowskiego, 16 II 1606, na którym w obecności woj. krakowskiego Mikołaja Zebrzydowskiego uchwalono zjazd w Stężycy na 9 IV, tj. na 10 dni przed zakończeniem sejmu. M. posłował następnie na sejm 1606 r. i 12 IV, wraz z innymi posłami, przedstawiał pod Stężycą przebieg jego obrad oraz odpowiedź królewską na przedłożone przez szlachtę «urazy». Otrzymawszy od zjazdu stężyckiego uwierzytelnienie swojej poselskiej działalności wrócił do Warszawy. Po sejmie ponownie jeździł do Stężycy i 22 IV wniósł, wraz z innymi posłami krakowskimi, do grodu stężyckiego protest przeciw uchwałom sejmowym, którego nie przyjęto w grodzie warszawskim. Podpisał M. następnie (był zapewne współautorem) ostrą protestację przeciw zwołaniu sejmiku w Proszowicach, zwołanemu przez króla w celu rozerwania uchwalonego w Stężycy zjazdu lubelskiego. Na zjazd lubelski w czerwcu 1606 przywiódł chorągiew jazdy i jako pierwszy podpisał tam akt «zabezpieczenia zjazdu». W czasie obrad rokoszowych pod Sandomierzem (sierpień–wrzesień 1606) wyróżnił się radykalizmem, popierał postulat wygnania jezuitów (był katolikiem, ale spokrewnionym i zaprzyjaźnionym z wieloma protestantami) i nakłaniał do zagrożenia królowi wypowiedzeniem posłuszeństwa. Należał do deputatów dla spisania artykułów rokoszowych i wszedł nadto do grona deputatów obdarzonych nieograniczonym pełnomocnictwem, którzy po rozjechaniu się spod Sandomierza szlachty mieli nadal prowadzić wszystkie sprawy konfederacji, pozostając przy hetmanie w wojsku rokoszowym, w czasie zawierania ugody pod Janowcem (7 X 1606) przebywał M. z częścią wojska rokoszowego w Kazimierzu nad Wisłą i najprawdopodobniej udał się wraz z nim do Zamościa, nie usłuchawszy wezwania królewskiego do rozejścia się. W okresie od kwietnia do czerwca 1607 uczestniczył w rokoszowych zjazdach pod Jędrzejowem, Sieciechowem i Czerskiem, a następnie, jako 27. z kolei podpisał pod Jezierną akt wypowiedzenia posłuszeństwa królowi. Uważany przez regalistów za jednego z kilkunastu «hersztów» rokoszu, uczestniczył jeszcze zapewne – wraz ze swoją rotą – w przegranej przez rokoszan bitwie pod Guzowcm (6 VII 1607). W n. l. nadal brał udział w życiu politycznym woj. krakowskiego. Był posłem na sejmy w l. 1609, 1613, 1614 i 1616. W l. 1613 i 1616 był poborcą woj. krakowskiego. U schyłku jego życia i po jego śmierci szlachta krakowska upominała się kilkakrotnie (np. 2 I 1618, 13 XII 1622) u króla, aby wynagrodzono «wielkie merita jego».
Po śmierci ojca posiadał M. tylko 2 wsie: Strzelce Mniejsze i Śladów (pow. księski), ale po wymarciu braci na przełomie XVI i XVII w. był już dziedzicem około 10 wsi (Dąbrowy, Górki, Morska i Strzelec Wielkich w pow. księskim, Łękawy, Piekar i Sieradzic w pow. proszowskim) oraz współkolatorem kościołów w Witowie i Koszyczkach. Po ojcu i dziadzie Andrzeju odziedziczył M. wraz z braćmi i bratankami, dzierżawę królewskiego miasteczka Uście Solne ze wsią Niedary (miasteczko to odgrywało ważną rolę w kontaktach handlowych żupy bocheńskiej). Jako dzierżawca odznaczył się szczególną chciwością i okrucieństwem wobec mieszczan. W r. 1595 Zygmunt III nakazał Morskim, by przekazali dzierżawę Andrzejowi Fredrze (było to posunięcie dość wyjątkowe). Od r. 1602 był M. wójtem bocheńskim, a z początkiem XVII w. krótkotrwałym dzierżawcą żupy bocheńskiej. M. zmarł między r. 1618 a 1619.
Pierwszą żoną M-ego była już w r. 1578 Anna, córka Melchiora Krupki (zob.), drugą zaś od r. 1602 Anna z Wojsławic Cikowska, pochodząca z ariańskiej rodziny, bratanica podkomorzego krakowskiego Stanisława (zob.). M. pozostawił z obu żon kilkanaścioro dzieci. Synami Krupkówny byli: Aleksander, Andrzej, w r. 1604 student Uniw. Krak. (jednocześnie działał wówczas Andrzej Morski, syn Piotra), Joachim, Krzysztof (zm. 1633), student uniwersytetu w Ingolsztacie, od r. 1631 opat norbertanów w Nowym Sączu, Żegota i zmarły przed r. 1619 Samuel, w r. 1604 student Uniw. Krak.; dziećmi zaś Cikowskiej byli: Marcin, Michał (zm. 1634), od r. 1633 opat norbertanów w Nowym Sączu, i Franciszek, od r. 1634 opat norbertanów w Nowym Sączu. Córkami M-ego były: Elżbieta, żona Pawła Jasieńskiego, Anna, żona Stanisława Janowskiego (zob.), Katarzyna, żona Przyłęckiego, i Zofia, żona Gumienieckiego. Równocześnie z M-m żyło kilku innych jego imienników, m. in. w trzeciej ćwierci XVI w. występował Stanisław Morski, burgrabia sandomierski, starosta jarosławski i dziedzic części Morska.
Najstarszym bratem M-ego był Joachim (zm. ok. 1592/3), który w l. 1557–60 studiował w Lipsku i Wittenberdze, w r. 1575 został posłem krakowskim na sejmik generalny w Korczynie, w r. 1587 sędzią kapturowym pow. proszowskiego, a w kwietniu 1592 brał udział w opozycyjnym zjeździe popularystów w Lublinie.
PSB, (Krupka Melchior); Niesiecki; Uruski; – Daszyńska-Golińska Z., Uście Solne, Kr. 1906 s. 39–40; Fischer S., Dzieje bocheńskiej żupy solnej, W. 1962 s. 79; Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce. 1606–1609, Wr. 1960 I; Schmitt H., Kilka uwag w sprawie rokoszu Zebrzydowskiego, „Roczn. Tow. Przyj. Nauk Pozn.” T. 3: 1865 s. 63 (i faksymile); Strzelecki A., Udział i rola różnowierstwa w rokoszu Zebrzydowskiego (1606–7), „Reform. w Pol.” T. 7/8: 1935/6; Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w Pińczowskiem, Skalbmierskiem i Wiślickiem, Mariówka 1927 s. 467–8; – Akta sejmikowe woj. krak., I–II; Album stud. Univ. Crac., III 246 (synowie); Bibl. Ord. Krasińskich, IX/XII 324; Jurkowski J., Utwory panegirycznei satyryczne, Wr. 1968; Liber chamorum, I–II; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, Kr. 1916 I; Polacy na studiach w Ingolsztacie…, P. 1914 (syn); Script. Rer. Pol., XXI (Diariusz sejmu 1592); Vol. leg., II 1392, 1423, III 63, 265; Zbiór pamiętników historycznych o dawnej Polszcze, W. 1822 I 186; Źródła dziej., XIV 9–10, 95; – Arch. Państw. w Kr.: Castr. Crac. t. 1148 s. 32–33, 38, 119 (podpisy Stanisława i Joachima), Castr. Crac. Rel. t. 20 s. 1861–1864, 2697–2699, t. 21 s. 1867–1869, Terr. Crac. t. 35 s. 271–272, t. 45 s. 817–818, t. 186 s. 54–59, 439–442, 679–689 i in.; B. Czart.: rkp. nr 2729 s. 133, 205, 207; B. Jag.: rkp. nr 5043, 5346 t. 2, 5357 t. 17, 5491 t. 3; B. PAN w Kr.: rkp. nr 399 k. 33–34; – Życiorys Krzysztofa Morskiego oprac. przez Krzysztofa Wolskiego w materiałach Red. PSB.
Wacław Urban